चातुर्वर्ण्यस्य लक्षण:

राजधर्म राष्ट्रोत्कर्ष अभियान सनातन धर्म सनातन वर्णाश्रमव्यवस्था सनातन संविधान हिन्दूराष्ट्र

श्री हरि:
श्रीगणेशाय नमः

श्रियं सरस्वतीं गौरीं गणेशं स्कन्दमीश्वरम्।
ब्रह्माणं वह्निमिन्द्रादीन् वासुदेवं नमाम्यहम्॥

"लक्ष्मी, सरस्वती, गौरी, गणेश, कार्तिकेय,
शिव, ब्रह्मा एवम् इन्द्रादि देवोंको तथा
वासुदेवको मैं नमस्कार करता हूँ।।"


चातुर्वर्ण्यस्य लक्षण:


अभक्ष्या ब्राह्मणैर्मत्स्या: शल्कैर्ये वै विवर्जिता:।
चतुष्पात् कच्छपादन्यो मन्डूका जलजाश्च ये।।

(महाभारत – शान्तिपर्व ३६. २२)

काँटेसे रहित मत्स्य, कच्छप तथा चार पैरवाले सब प्राणी ; तद्वत् मेंढक और जलमें उत्पन्न तथा जलचर अन्य जीव ब्राह्मणोंके लिए अभक्ष्य हैं।।”
ब्राह्मण
वृद्ध्या कृषिवणिक्त्वेन जीवसंजीवनेन च।
वेत्तुमर्हसि राजेन्द्र स्वाध्यायगणितं महत्।।

(महाभारत – शान्तिपर्व ६२. ९)

“राजेन्द्र! वैश्यकी व्याज लेनेवाली वृत्ति, खेती और वाणिज्यके समान तथा क्षत्रियके प्रजापालनरूप कर्मके समान ब्राह्मणोंके लिये वेदाभ्यासरूपी कर्म ही महान्‌ है — ऐसा तुम्हें समझना चाहिये।।”

शमो दमस्तप: शौचं सन्तोष: क्षान्तिरार्जवम्।
ज्ञानं दयाच्युतात्मत्वं सत्यं च ब्रह्मलक्षणम्।।

(श्रीमद्भागवत ७. ११. २१)

शम, दम, तप, शौच, सन्तोष, क्षमा, सरलता, ज्ञान, दया, भगवत्परायणता और सत्य — ये ब्राह्मणके लक्षण हैं।।”
क्षत्रिय
शौर्यं वीर्यं धृतिस्तेजस्त्याग आत्मजय: क्षमा।
ब्रह्मण्यता प्रसादश्च रक्षा च क्षत्रलक्षणम्।।

(श्रीमद्भागवत ७. ११. २२)

युद्धमें उत्साह, वीरता, धीरता, तेजस्विता, त्याग, मनोजय, क्षमा, ब्राह्मणोंके प्रति भक्ति, अनुग्रह और प्रजाकी रक्षा करना — ये क्षत्रियके लक्षण हैं।।”
राजमन्त्री
देवगुर्वच्युते भक्तिस्त्रिवर्गपरिपोषणम्।
आस्तिक्यमुद्यमो नित्यं नैपुणं वैश्यलक्षणम्।।

(श्रीमद्भागवत ७. ११. २३)

देवता, गुरु और भगवान् के प्रति भक्ति, अर्थ, धर्म और काम — इन तीनों पुरुषार्थोंकी रक्षा करना, आस्तिकता, उद्योगशीलता और व्यावहारिक निपुणता — ये वैश्यके लक्षण हैं।।”
मन्त्री
शुद्रस्य सन्नति: शौचं सेवा स्वामिन्यमायया।
अमन्त्रयज्ञो ह्यस्तेयं सत्यं गोविप्ररक्षणम्।।

(श्रीमद्भागवत ७. ११. २४)

विनम्रता, पवित्रता, स्वामीकी निष्कपट सेवा, वैदिक मन्त्रोंसे रहित यज्ञ, चोरी न करना, सत्य तथा गौ — ब्राह्मणोंकी रक्षा करना — ये शूद्रके लक्षण हैं।।”

श्रुतिस्मृत्युदितं सम्यङ् निबद्धं स्वेषु कर्मषु।
धर्ममूलं निषेवेत सदाचारमतन्द्रित:।।

(मनुस्मृति ४. १५५)

श्रुतियों तथा स्मृतियोंमें सम्यक् प्रकारसे कहे हुए अध्ययनादि स्वकर्ममें अङ्गरूपसे सम्बद्ध धर्मके हेतुभूत सदाचारका सर्वदा निरालस होकर आचरण करे।।”

— श्रीगोवर्द्धनमठ-पुरीपीठाधीश्वर-श्रीमज्जगद्गुरु-शंकराचार्य स्वामी श्रीनिश्चलानन्द सरस्वती द्वारा लिखित पुस्तक “नीतिनिधि” पृष्ठ संख्या ११०-११२

related Posts